Rijssense Psalmen

1.
As ik tot Oe roope, HEARE,
luster dan, weast miej geneareg.
Loat miej neet alleeneg goan,
non ik bange vuur Oe stoa.
Wort de nood miej voort te hooge;
HEARE, hoolt miej dan in t ooge.
Geewt miej toch biej daage, nachen,
rap beskeed op al minn klachen.

2.
Want as rook zeent all minn daage;
k veule in min lief de slaage,
deep’ van binn, in t ingewaand’,
all minn butte stoat in braand.
t Hatte veult zoo doods en dùsteg;
zoonder brood en zoonder rùste
kuemp de nood miej an de butte,
daal ik in ne deepe putte.

3.
k Kan neet sloapn en veul’ miej  vaake
as ne oele in ne braake;
as ne kreeje in et laand
woer de zunne heete braand;
as een vuegelken in n biestern
op et hooge dak an t fiestern.
Viejaann zeent vedan an t roazen,
vleukt minn naam, neumt miej nen dwoazen.

4.
Aske àt ik alle daage
as et brood vuur minne maage.
All min dreenkn is vol van troann,
want wee kan vuur Oe bestoan?
Helleg, grimmeg; Oewe taale
buurt miej op en goojt miej daale.
Dag an dag zeg miej den stemme:
t leawn is grùs, ne skaa, ne skemme.

5.
Iej hebt oawer de geslachen,
HEARE, eeweg goo gedachen
Iej stoat op, Iej zùet Oew’ Stea,
Sion, wier geneareg wean.
Joa, t is tied dà-J komt, o HEARE.
Geewt Oewn Stad wier nieje eare.
Zeet Oew’ Knechte, Sions Keender,
wies wean met all t stof en steender.

6.
Alle volken zùet Oe vreezen,
Oewen Naam, zoo hoog’ epreezen.
Alle koonengn buungt zik voort;
God maakt Sions glorie groot.
Hee is hueger dan de wolken,
steet en skittert vuur de volken.
Hee huert n ùermsen van de oarmen,
zal Zik oawer ùer oontfoarmen.

7.
Loat de haane van nen dichter
t opskriewn vuur de kommde wichter.
Wùere dee oons an weelt raakn
umm de HEARE groot te maakn.
Hueger dan de huegste steare –
groot en heajleg is de HEARE! –
wil Hee toch zoo gearne lustern
noar oons skreewn, oons bange flustern.

8.
Al oons leed wil Hee velichen,
oons wier oet de dood oprichen.
Joa, viej zùet Zinn Naam venemm
in et niej Jeruzalem;
psalmen dee de HEARE priezen,
koonengn dee Um ear bewiezen.
Volken goat non een‘ vuur eene
vuur de HEARE duur de kneene.

9.
Wee vesteet oojt Gods gedachen?
Oonderweg breuk Hee minn krachen.
Minne daage maakn Hee kort.
k Reup Um an en zea: Minn God,
mu-k noa disse joarn, de beste,
stoarven? Is dit non et leste ?
God, Oew’ joarn zeent toch onaenjdeg,
maak Iej minne joarn zoo waejneg?

10.
Reup Iej neet van oe et doonker
weald en zee en t stearngefloonker?
Toch raakt zee zoo as een kleed
oet de tied, verinneweerd.
Mer Iéj zùet in al Oew haandeln
eeweg bliewn en noojt veraandern.
In óons leawn geet alns aansumme,
t geet vuurbiej, t kuemp noojt wierumme.

11.
Mer Iej, God van meanskenkeender,
Oewe joarn wort joa noojt meender.
All et wealdse mag vegoan;
eeweg blif Oew Woord bestoan.
Iej maakt alns vuur oons terechte;
Iej doot good an Oewe knechte,
want vuur eeweg zùet de wichter
stoan bliewn vuur Oew’ Angezichte.

Volgt nog

In deze psalm komen meerdere “oud”-Rijssense woorden voor:

Braake betekent: bouwval

Fiestern betekent: kou lijden, kleumen

In n biestrn betekent: op een dwaalspoor, verdwaald

Skaa en skemme betekent: schaduw en schim

Ik gebruik deze woorden als herwaardering van het “oud”-Rijssens (maar wat is “oud”?). Daarnaast vergroten ze het woordpalet dat ik gebruik. Veel van deze woorden komen ook voor in De Biebel in de Twentse Sproake. Zo ontstaat er over en weer herkenning.

Omdenken

Omdenken is een begrip dat je de laatste jaren nogal eens tegenkomt. Vaak lukt het me niet om de onberijmde tekst letterlijk in het “harnas” van de psalmmelodie te voegen. Pogingen daartoe lopen o.a. stuk op lengte van versregels en “verplichte” rijmwoorden. Ik zeg dan wel eens tegen mezelf: Probeer de tekst op een andere manier aan te vliegen. Ik bedoel daarmee: met andere woorden toch hetzelfde zeggen. Denken via een “omweg” om toch hetzelfde doel te bereiken. Dit kan leiden tot verrassende omschrijvingen. Zeker ook als je je laat leiden door de gedachte hoe dingen in het Rijssens uitgedrukt worden.

Het werkwoord knielen, om maar een voorbeeld te noemen, bestaat niet in het Rijssens, maar wordt omschreven als “duur de kneene goan” (door de knieën gaan). Dit is al een vorm van omdenken die het dialect zelf aanreikt. Maar veel vaker zul je af moeten gaan op eigen intuïtie en zoeken naar woorden en zegswijzen om op een alternatieve manier toch de Bijbelse boodschap over te brengen. Een paar voorbeelden: “as een vuegelken in n biestern / op et hooge dak an t fiestern (couplet 3). En: “Reup Iej neet van oet et doonker / weald en zee en t stearngefloonker”. (couplet 10).

 Ik benoem dit omdat ik het gevoel heb dat juist deze psalm (en uiteraard niet alleen deze) mij “noodzaakte” tot veel omdenken. De vraag is: ligt dat aan de psalm zelf – of aan een zekere vorm van “recalcitrantie”, de behoefte om toch meer vrijheid te nemen in het verwoorden van de tekst? Vóór alles wil ik voorkomen dat de tekst geforceerd klinkt; ze moet goed zingbaar, natuurlijk en verstaanbaar blijven.

Wie zich verdiept in de geschiedenis van psalmberijmers en -berijmingen komt er al gauw achter dat de bandbreedte waarbinnen men zich beweegt uiterst divers is. Zoals: van bijna verkrampt vasthouden aan de Bijbeltekst tot een expressie waarin gevoelens en gedachten van een berijmer de vrije teugel krijgen. Van vasthouden aan Bijbels taalgebruik tot een zeer hedendaagse manier van uitdrukken (actualiseren van de boodschap). Van dicht bij het Woord tot dichterlijk met het Woord.